wybierz słownik z listy
BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

Artykuły hasłowe w Słowniku prasłowiańskim są różnej długości, niektóre stanowią odesłania do innych form. Wyraz hasłowy jest wysunięty, pogrubiony, rozpoczyna się małą literą. Podawany jest w rekonstruowanej postaci prasłowiańskiej, niekiedy z zaznaczonym akcentem (np. bord|a).

Każdy artykuł hasłowy rozpoczyna się od wysunięcia z lewej strony akapitu, kolejne artykuły oddzielone są spacjami oraz wyraźnie wewnętrznie posegmentowane, co sprawia, że słownik jest czytelny. Po wyrazie hasłowym następują przykłady form gramatycznych, które mogą sprawiać trudności (bord|y, acc. b|ordą), oraz podane jest podstawowe znaczenie w języku polskim i łacińskim: ‘zarost na dolnej części twarzy, barba; część twarzy poniżej dolnej wargi, mentum’; w wypadku hasła bord|a podano dodatkowo definicję użycia przenośnego, zasygnalizowanego kwalifikatorem przen. o ‘różnych przypominających czymś brodę przedmiotach i roślinach’.

Następne fragmenty artykułu hasłowego poświęcone są odrębnym zagadnieniom. W kolejnych akapitach hasła bord|a przedstawiona została historia wyrazu oraz jego znaczeń w poszczególnych grupach języków słowiańskich. W każdym z nich ukazano w zarysie historię rozwoju znaczeniowego oraz formalnego omawianego wyrazu.

W pierwszej kolejności scharakteryzowano dzieje wyrazu w językach zachodniosłowiańskich. Na początku podano odpowiednik wyrazu w języku polskim: broda, wraz ze znaczeniem i informacją, od kiedy takie znaczenie funkcjonuje – ‘barba’ od XIV w., oraz ‘mentum’ od XV w. Następnie zaprezentowane zostały szczegółowe znaczenia, które wyewoluowały od znaczenia przenośnego („o różnych przedmiotach podobnych”), wraz z informacją o chronologii, w tym wypadku: ‘pęk dłuższej sierści lub piór na podgardlu, pod pyskiem (u zwierząt, ptaków)’ od XVI w., w stpol. i XVI w. też: ‘zarost na ciele w dolnej części brzucha; grzebień podszyjny u kury; dziób statku’. W dalszej kolejności podane zostały różne liczne znaczenia spotykane w dialektach oraz nazwy roślin, gdzie słowo broda występuje w zestawieniu, np. kozia broda. Dalej ukazano dzieje słowa w różnych językach zachodniosłowiańskich (na północy Kaszub, w językach: połabskim, dolnołużyckim, górnołużyckim, czeskim oraz staroczeskim, słowackim), gdzie również m.in. nawiązuje się do przytoczonego zestawienia.

Następny akapit poświęcony jest językom i dialektom południowosłowiańskim. Rozpoczyna go informacja o znaczeniach w języku słoweńskim: bráda ‘barba; mentum’, ‘zwisająca skóra na szyi zwierzęcia; włosy na kaczanie kukurydzy’, ‘najszersza część kosy’. Dalej omówiona została historia wyrazu w językach serbsko-chorwackim, staro-cerkiewno-słowiańskim, bułgarskim, macedońskim oraz w dialektach. Wśród wyjaśnień pojawia się także odpowiednik zestawienia terminologicznego kozia broda. W kilku wypadkach, zapewne tam, gdzie było to możliwe do ustalenia, podana została również chronologia.

Część artykułu hasłowego poświęconą językom wschodniosłowiańskim rozpoczyna staroruska forma борода ‘barba; zarost na policzkach; mentum’, dalej przedstawiono dzieje wyrazu w językach rosyjskim, białoruskim i ukraińskim, z uwzględnieniem znaczeń dialektalnych oraz dawnych.

W akapicie zamykającym artykuł hasłowy jest mowa o praindoeuropejskiej etymologii słowa broda: bhar-dhā ‘zarost na dolnej części twarzy’ oraz o jego odpowiednikach w językach indoeuropejskich, np. łotewskim, staro-wysoko-niemieckim i łacińskim. Znajduje się tu również informacja podsumowująca rozwój znaczeniowy wyrazu, a mianowicie: „Rozwój znaczenia szedł w dwu podstawowych kierunkach: 1. (przez metonimię) ‘dolna część twarzy, pierwotnie pokryta zarostem’ […], 2. coś przypominającego w jakiś sposób: a) ‘zarost na dolnej części twarzy’ [w tym miejscu pojawia się nawiązanie do zestawienia kozia broda (kozьja borda) jako nazwy roślin – przyp. E. K.], b) ‘wystającą dolną część twarzy’”.

Przy znaczeniach podawana jest precyzyjna lokalizacja źródłowa, na końcu artykułu hasłowego znajdują się:odesłanie do źródeł leksykograficznych i innych oraz inicjały autorów artykułu.