wybierz słownik z listy
BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

Artykuł hasłowy otwiera forma hasłowa zapisana wersalikami z użyciem czcionki półgrubej – BRODA (postać wyrazu hasłowego jest ustalana na podstawie danych źródłowych, pomijane są przy jej ustalaniu i zapisie pochylenia samogłosek). Obok niej podawana jest (kursywą w nawiasie okrągłym) liczba wystąpień danego leksemu w tekstach kanonu źródłowego oraz specyfikacja gramatyczna (terminy gramatyczne oznacza się skrótami nazw łacińskich). Jeśli w źródłach pojawiają się oboczności fonetyczne w temacie leksemu, o wyborze postaci hasłowej decyduje przewaga statystyczna jednej z postaci obocznych (wśród form leksemu broda takich oboczności nie stwierdzono). Postać i liczbę wystąpień odmiennych od postaci hasłowej podaje się w artykule hasłowym w odrębnej rubryce. Dla leksemów zawierających samogłoski [a], [e], [o] obowiązkowe jest ustalenie, czy w materiale pojawiają się samogłoski jasne, czy pochylone, na podstawie tych danych formułuje się uwagę o pochyleniach. Dzięki niej wiemy, że we wszystkich użyciach mianownika liczby pojedynczej leksemu broda w źródłach występują samogłoski jasne. Wykaz form fleksyjnych, zawarty w artykule hasłowym po uwadze o pochyleniach, obejmuje tylko formy pochodzące z materiału źródłowego. W wykazie form przypadków leksemu broda brak więc celownika i wołacza liczby mnogiej, pojawia się natomiast nietypowe użycie w postaci nieodmiennej pochodzące z fragmentu łacińskojęzycznego w polskim źródle. Obligatoryjnym elementem hasła jest chronologizacja, w której uwzględnia się występowanie wyrazu hasłowego w Słowniku staropolskim, Thesaurusie G. Knapskiego oraz w Słowniku języka polskiego S. B. Lindego (ze wskazaniem okresu, z jakiego pochodzą użyte w nim przykłady). We wszystkich tych słownikach zanotowano hasło broda, a Linde zilustrował je przykładami z okresu XVI–XVIII wieku, uwaga w SPXVI brzmi więc: „Sł stp, Cn notuje, Linde XVI-XVIII w.”. Podział na znaczenia jest hierarchicznie usystematyzowany i opiera się na ustaleniach poczynionych na podstawie materiału z tekstów źródłowych. Kolejność znaczeń (numerowanych za pomocą cyfr arabskich) ustala się na podstawie hipotez etymologicznych – znaczenia pierwotne powinny poprzedzać wtórne. W ich obrębie w miarę potrzeby umieszcza się podrubryki znaczeniowe kolejnych poziomów oznaczane literami łacińskimi i greckimi – w ten sposób w obrębie 2. znaczenia leksemu broda: „zarost na dolnej części twarzy” umieszczono znaczenie na poziomie podporządkowanym b: „charakterystyczny pęk sierści, piór, podbródek u zwierząt”, a w jego obrębie na kolejnym poziomie podporządkowania znaczenie β: „grzebień podszyjny u kury”, w znacznym stopniu odbiegające od definicji znaczenia podstawowego, lecz genetycznie z nim związane. Użycia przenośne są umieszczane w nienumerowanych rubrykach znaczeniowych (oznaczanych W przen), w obrębie znaczeń stanowiących przypuszczalną podstawę utworzenia przenośni. Zestawienia w funkcji nazw specjalnych i terminów specjalistycznych znajdują się w artykule hasłowym jako oddzielne znaczenia z odpowiednim kwalifikatorem (lista kwalifikatorów stanowi część wykazu skrótów umieszczanego na wkładce do tomu). Dla nazw własnych o brzmieniu identycznym z pospolitymi rezerwuje się odrębną rubrykę znaczeniową, zajmującą w kolejności znaczeń miejsce ostatnie. W obrębie rubryk znaczeniowych każdego poziomu tworzy się na podstawie materiału źródłowego podział na grupy reprezentujące typowe struktury składniowe (kryterium porządkującym jest opis składni polskiej Z. Klemensiewicza) – szczególnie istotne w wypadku leksemów czasownikowych – i związki międzywyrazowe. Każdą wydzieloną grupę (z wyjątkiem grupy W charakterystycznych połączeniach, informującej jedynie o pojawiających się kontekstach, a nie strukturach składniowych czy utrwalonej frazeologii) ilustruje się reprezentatywnymi cytatami, które były przesłanką do jej utworzenia. Na każdym piętrze podziału zamieszcza się (zawsze kursywą w nawiasie okrągłym) informację statystyczną o liczbie wystąpień danej formy, odmianki, znaczenia, funkcji, związku itp. w obrębie wyekscerpowanego materiału źródłowego. Hasło kończy się informacją o jego związkach z innymi hasłami SPXVI: synonimami (jak podgardłek dla cytowanego znaczenia 2.b.β) i formacjami słowotwórczymi zbudowanymi na tym samym rdzeniu – brodonos, brodoszedny, brodziszcze. Pod każdym hasłem znajduje się kryptonim jego autora.