Dictionarius trium linguarum, Kraków 1528

Franciszek Mymer

  • PEŁNY TYTUŁ

    F. Mymer (Mymerus), Dictionarius trium linguarum: Latine, Teutonice et Polonice potiora vocabula continens nunc denuo pluribus in locis auctus in titulis per seriem alphabeti concinnatus tum peregrinantibus tum domi desidentibus et quibuslibet tribus loqui linguis cupientibus maxime necessarius et utilissimus, Vietor, Cracoviae [Kraków] 1528.

     

    Współczesne tłumaczenie łacińskiego tytułu [1]:

    Słownik trójjęzyczny, zawierający ważniejsze słowa po łacinie, po niemiecku i po polsku, teraz znowu poszerzony w wielu miejscach, zestawiony w rozdziałach w porządku alfabetycznym, niezwykle potrzebny i przydatny zarówno podróżującym, jak i przebywającym w domu oraz w ogóle wszystkim, którzy pragną mówić trzema językami.

     

    [1] Tłumaczenie dr Anny Kozłowskiej.
  • JĘZYK / JĘZYKI

    Trzy: łaciński, niemiecki i polski.
  • LICZBA HASEŁ

    2400 haseł.
  • UKŁAD HASEŁ

    Tematyczny (rzeczowy), podobnie jak w słowniku Murmeliusza. W obrębie rozdziału występuje porządek alfabetyczny haseł.
  • TWÓRCY

    Autor, Franciszek Mymer (Mymerius, 1. połowa XVI w.), pochodził ze Lwówka Śląskiego (Löwenberg). Studiował w Akademii Krakowskiej, był literatem i tłumaczem z języka łacińskiego. Zasłużył się m.in. dla polszczyzny śląskiej. Swoje utwory drukował w krakowskiej oficynie rodziny Scharffenbergów, z którą był spokrewniony.
  • CHARAKTERYSTYKA

    Każda strona recto słownika jest numerowana cyframi arabskimi w prawym górnym rogu, strony verso nie są numerowane – obydwie: verso i recto, tworzą jedną kartę. Dykcjonarz składa się z 40 rozdziałów grupujących wyrazy według tematów (w pola leksykalno-semantyczne). Ostatni rozdział zawiera zapisy liczb za pomocą cyfr arabskich i rzymskich. W pozostałych rozdziałach znajdują się prawie wyłącznie rzeczowniki lub kilkuwyrazowe grupy nominalne typu: Pogodny wiatr, Wicher na morzu, Mgnienie oka, liczebniki, przymiotniki i trzy czasowniki, sporadycznie frazy werbalne [2]. W obrębie poszczególnych rozdziałów występuje kolumnowy układ wyrazów dla każdego języka. Mymer, w przeciwieństwie do Murmeliusza, nie podaje informacji gramatycznej i pragmatycznej, nie informuje o wieloznaczności, notuje zwykle jeden odpowiednik w każdym języku. Podobieństwo do słownika Murmeliusza dotyczy układu rozdziałów: „W układzie rozdziałów – podobnie jak u Murmeliusza – można dopatrzeć się także pewnej zasady: pierwszy z nich zatytułowany jest: De Coelo – Von denm Himel – O niebie, następny De 4 elementis et eis que in aere generantur – Von dem 4 Elementen: und was sich in der Lufft gebirt – O żywiołach, rzeczach ktore sie w powietrzu rodzą; ostatni: Quatuor Novissima – Die vier leczte Dinger – Cztery poślednie rzeczy i zawiera dokładnie te same wyrazy, co ostatni rozdział u Murmeliusza: Śmierć, Sąd Boży, Raj, Piekło (niem. Todt, Gericht Gotes, Paradeys, Helle)” [3]. Mymer niewątpliwie znał słownik Murmeliusza i korzystał z niego [4]. Rozdział De pecunijs – Von Gelde – O pieniądzach został w całości zaczerpnięty z Murmeliusza.

     

    [2] Por. W. Gruszczyński, Dwa najstarsze drukowane słowniki polskie w wydaniu faksymilowym, [w:] [Francisci Mymeri] Dictionarium trium linguarum [i] Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum [wydanie faksymilowe], Kraków 1997, s. nlb. [125].

    [3] Ibidem, s. nlb. [126].

    [4] Por. E. Kędelska, Nieznane edycje słowników: Mymera z 1530 i Murmeliusza z 1526 r., „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 37, 2001, s. 78.
  • BUDOWA ARTYKUŁU HASŁOWEGO

  • Wyrazem hasłowym jest leksem łaciński Barba. Po nim w drugiej kolumnie następuje odpowiednik niemiecki Bart, w trzeciej kolumnie odpowiednik polski Broda. Po każdym z leksemów stawiana jest kropka. Brak przykładów użyć. Hasło przymiotnikowe Barbatus umieszczone zostało w innym rozdziale, gromadzącym leksemy przymiotnikowe: De babitudinibus corporum – Von geftalt der… – O postawach ciał człowieczych.
  • CIEKAWOSTKI

    ► Do dziś zachował się jeden egzemplarz pierwszego wydania Dykcjonarza. Przechowywany jest w Universitetsbiblioteket w Uppsali (w katalogu Trypućki, 1958, nr 1777).
  • WYDANIA

    Pierwsze wydanie z 1528 r. (Kraków, Maciej Szarfenberg), druga edycja z 1530 r. (Kraków, Maciej Szarfenberg) oraz trzy kolejne z lat 1541 (Kraków, H. Wietor), 1550 (Kraków, dziedzice M. Szarfenberga) i 1592 (Królewiec, G. Osterberger).
  • WERSJA ELEKTRONICZNA

    Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa (wyd. z 1550).

    http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=180726&from=&dirids=1&ver_id=&lp=3&QI=
  • LITERATURA

    Gruszczyński W., Dwa najstarsze drukowane słowniki polskie w wydaniu faksymilowym, [w:] [Francisci Mymeri] Dictionarium trium linguarum [i] Dictionarius Ioannis Murmellii variarum rerum [wydanie faksymilowe], Biblioteka Tradycji Literackich, Collegium Columbinum, Kraków 1997, s. nlb. [105–133].

    Kędelska E., Łacińsko-polskie słowniki drukowane pierwszej połowy XVI wieku i ich stosunek do źródeł czeskich, Ossolineum, Wrocław 1986.

    Kędelska E., Nieznane edycje słowników: Mymera z 1530 i Murmeliusza z 1526 r., „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 37, Warszawa 2001, s. 61–79.

    Kędelska E., Pierwsze drukowane słowniki łacińsko-polskie jako źródła Bartłomieja z Bydgoszczy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 25, 1989, s. 31–45.

    Kędelska E., Pierwsze wydanie słownika Mymera i jego stosunek do źródeł, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 18, 1979, s. 81–92.

    Kędelska E., Studia nad łacińsko-polską leksykografią drugiej połowy XVI wieku, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy przy Instytucie Slawistyki PAN, Warszawa 1995.

    Kuraszkiewicz W., Słowniki w Polsce XVI wieku, [w:] Fragen der polnischen Kultur im 16. Jahrhundert, Wilhelm Schmitz, Giesen 1980, s. 83–107; [przedruk w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki: studia nad historią i kulturą, PWN, Poznań 1986, s. 730–753.

    Łopaciński H., Najdawniejsze słowniki polskie drukowane, „Prace Filologiczne” 5, 1899, s. 393–454, 586–605.

    Plezia M., Dzieje leksykografii łacińskiej w Polsce, [w:] Słownik łacińsko-polski, red. M. Plezia, PWN, Warszawa 1959, s. V–XXXIV.

    Żurowska-Górecka W., Słowniki polskie przed Bartłomiejem z Bydgoszczy, [w:] Bartłomiej z Bydgoszczy i jego dzieło, red. H. Popowska-Taborska, PWN, Warszawa 1979, s. 59–69.
  •   Opracowanie: mgr Maciej Czeszewski
  •   Konsultacja: dr hab., prof. nadzw. Włodzimierz Gruszczyński